Uczucia nieodłącznie związane są z potrzebami. Trudno mówić o rozróżnieniu uczuć na pozytywne i negatywne, ponieważ wynikają one z zaspokojonych i niezaspokojonych potrzeb.
Jako ludzie mamy takie same potrzeby, jednak by je zaspokoić miewamy różne strategie. Dorośli i dzieci różnią się nie potrzebami ale właśnie umiejętnością ich zaspokajania. Małe dzieci, które dopiero odkrywają i rozpoznają swoje uczucia i potrzeby, potrzebują osób dorosłych – same nie są zdolne zaspokoić wszystkich swoich potrzeb.
Dzieci, które są pytane o to czego chcą są bardziej otwarte, twórcze i optymistyczne. Kiedy traktowane są przez dorosłych w sposób poważny z ochotą współpracują z innymi, ponieważ wtedy ich uczucia i potrzeby są zauważane. Jeżeli dziecko płacze, krzyczy, bądź w inny sposób wyraża emocje, to jest to oznaka niezaspokojonych potrzeb. Przyjęcie przez dorosłego odczuwanych uczuć dziecka i próba ich zaspokojenia przynoszą dziecku poczucie bezpieczeństwa.
„NIE” słyszane od dziecka
W metodzie Porozumienia bez Przemocy, każde „NIE” można odczytać jako „TAK” dla innych cennych potrzeb. Jeśli nasz rozmówca mówi „NIE” to odmawia jedynie jakiejś strategii wykonania danej czynności, a nie zaspokojeniu naszych potrzeb. Mówiąc „NIE” stara się zaspokoić swoje potrzeby.
Cenne dla rozwoju wspólnej komunikacji jest potraktowanie „NIE” jako zachęty do kontynuowania rozmowy.
Kiedy wiemy co stoi za „NIE” to:
- Mamy okazję do kontaktu z drugą osobą
- Mamy okazję poznać osobę i jej świat
- Mamy możliwość szukania rozwiązania, które uwzględnią obie strony
Jak usłyszeć co stoi za „NIE”?
Aby skontaktować się z drugą osobą, pomocne będzie uruchomienie swojej wewnętrznej ciekawości i pytając rozmówcę poszukać na jakie potrzeby mówi „TAK”, np. „Co jest powodem, że nie chcesz (…)?”, „Nie chcesz (…), a co chcesz?”
To, że zadamy pytanie nie oznacza zgody na propozycję drugiej osoby. Mimo chęci uwzględnienia potrzeb rozmówcy, czasem może to być niewykonalne bądź proponowana strategia okaże się nie obejmować naszych potrzeb.
Jeśli nawet słyszymy co jest istotne dla drugiej osoby, możemy nie wiedzieć bądź może nam brakować możliwości korzystnych rozwiązań dla niej i dla siebie.
Dlaczego nazywanie i rozumienie potrzeb działa?
Pojawianie się konfliktów jest ściśle związane z sytuacjami, kiedy próbując zaspokoić swoją potrzebę używamy strategii, która nie zważa na potrzeby innych osób.
Głównym z wymienianych założeń Porozumienia bez Przemocy jest stwierdzenie, że na etapie potrzeb nie ma konfliktów, pojawiają się one na poziomie strategii spełnienia tych potrzeb.
Na przykład dwie osoby mające potrzebę odpoczynku, jednak mające różne strategie na realizację tej potrzeby. Jedna z osób chciałaby poczytać książkę przy kawie, druga z kolei wybiera intensywną jazdę na rowerze.
Konflikt powstaje wtedy gdy kłócimy się o strategię, kiedy nie dostrzegamy sposobu na zaspokojenie potrzeb wszystkich stron. W momencie zauważenia i nazwania potrzeb, możemy odszukać rozwiązanie i konstruktywnie zakończyć konflikt.
Niektóre propozycje wyrażania potrzeb w sposób przystępny dla dzieci
- Czułości – Chcesz być blisko? Chcesz się przytulić?
- Docenienia – Chcesz wiedzieć, co myślimy o tym co zrobiłeś? Chcesz wiedzieć czy to, co zrobiłeś było dla nas miłe?
- Autentyczności – Chcesz powiedzieć lub zrobić to, co naprawdę czujesz? Chcesz się podzielić tym, co jest dla ciebie ważne?
- Autonomii – Chciałbyś decydować o tym, co masz robić? (Co czujesz, co myślisz, co się dzieje z twoim ciałem)
- Troski/współczucia – Jest ci naprawdę trudno? Chciałbyś wiedzieć czy dla nas to ważne?
- Świętowania – Chciałbyś pokazać jaki jesteś szczęśliwy? Chcesz żebyśmy cieszyli się razem z tobą?
- Kompetencji/skuteczności – Chciałbyś umieć to zrobić? Chciałbyś żeby udawało się to co zaplanujesz?
- Konsekwencji/zgodności – Chciałbyś liczyć na to, że można przewidzieć, co się wydarzy? Chciałbyś żeby ludzie dotrzymywali słowa?
- Wkładu – Chciałbyś umieć pomóc? (mieć swój wkład)
- Współpracy – Chcesz żeby wszyscy pracowali razem?
- Towarzystwa – Chcesz towarzystwa? (Obecności)
- Tworzenia – Chcesz poczuć swoją siłę? Chcesz odkryć co możesz stworzyć? Chcesz wyrazić się w ten sposób? (przez muzykę, rysunek) Myślisz, że to naprawdę przyjemne stworzyć coś z wyobraźni?
- Równości/sprawiedliwości – Chcesz, żeby każdy był zauważony? Chcesz czuć, że masz znaczenie?
- Wolności – Chcesz decydować sam o sobie?
- Szczerości – Chcesz żeby ludzie mówili prawdę?
Przykłady odczytywania potrzeb w niektórych komunikatach dzieci
- Nie chcę tego robić! – Chciałbyś robić to co dla Ciebie ważne?
- Nie rozumiem! – Potrzebujesz więcej uwagi?
- Ale to ona zrobiła! – Chcesz być wzięta pod uwagę?
- Ja nie chcę z nią! – Chcesz sama zdecydować z kim zrobisz to ćwiczenie?/ Chcesz spokoju?/Chcesz czuć się bezpiecznie?
- Znowu Pani?! – Chcesz wiedzieć kiedy będę przychodzić?/ Chcesz dokończyć rysunek?
- To nie moja wina! – Chcesz żeby Cię usłyszeć?/ Chcesz żeby rozwiązanie było sprawiedliwe?
- Nie umiem tego zrobić! – Potrzebujesz wsparcia?/ Potrzebujesz żebyśmy to zrobili razem?
Psycholog – Monika Biełaga
