Dzieciństwo to wyjątkowy czas w rozwoju małego człowieka i jego sfery psychoseksualnej. Przekaz na temat płciowości dawany przez rodziców jest dalekosiężny i wpływa na stosunek do własnej płciowości, szacunek wobec swojej cielesności i cielesności innych osób. To w rodzinie dziecko nabywa umiejętności wyrażania uczuć oraz uczy się ról społecznych związanych z płcią. Określenie płciowości dziecka przejawia się w wyglądzie, doborze odpowiednich ubrań, zabawek, włączania w określone prace domowe. Kształtowanie się tożsamości płciowej dziecka i rozwój jego seksualności są mocno powiązane z rozwojem emocjonalnym i więzią z rodzicami. Na co dzień rodzice powinni jasno precyzować rolę kobiecą i męską w rodzinie, podtrzymywać dobrą więź uczuciową z dzieckiem. Spójne ukierunkowywanie psychoseksualne dziecka będzie sprzyjać dobrej identyfikacji z własną płcią. Jeżeli w rodzinie zabraknie właściwych wzorców lub będą rozbieżne, utożsamienie się z płcią może zostać zachwiane.
Oznaki dziecięcej seksualności zazwyczaj napawają rodziców obawami i lękiem, natomiast są one efektem rozwoju dziecka. Jedne z pierwszych doznań autoerotycznych jakich dziecko doświadcza są przypadkowe i wiążą się z manipulowaniem wokół narządów rozrodczych. Zachowania seksualne dziecka pełnią funkcje poznawcze (wiedza o różnicach płci), funkcje społeczne (nauka ról społecznych), funkcje emocjonalne (bliskość z drugą osobą).
Oznaki dziecięcej seksualności można ująć w cztery kategorie:
- Zachowania masturbacyjne
- Zachowania orientacyjna
- Zachowania interakcyjne
- Zachowania twórcze
Spośród czterech wymienionych kategorii największy niepokój wśród rodziców wywołuje masturbacja, która jest dość częsta i w głównej mierze jest zachowaniem rozwojowym i badaniem własnego ciała. Dziecko dostarcza sobie przyjemności poprzez stymulację okolic erogennych. Pierwsze takie sytuacje mogą wystąpić w drugiej połowie pierwszego roku życia, natomiast dla dwu i trzylatków, te odkrycia stają się bardziej ekscytujące, ponieważ poznają swoje wrażliwe organy, które dotąd były przykryte pieluchą.
Masturbacja rozwojowo łączy się z zaspokojeniem ciekawości nad budową własnego ciała i dostarczeniem przyjemności. Niekiedy może ona być efektem zaburzeń emocjonalnych – dziecko pragnie zwrócić na siebie uwagę, potrzebuje większej ilości bodźców z otoczenia bądź doświadcza niewiele miłości i opieki od rodziny.
Masturbacja o charakterze natręctwa zamyka dziecko w jego własnym, stworzonym świecie. Taka pociecha wewnętrznie cierpi i zamyka się w sobie, powodem może być rozłąka rodziców lub strata bliskiej osoby, niedostateczne zabezpieczanie dziecka przed treściami przeznaczonymi wyłącznie dla dorosłych. Być może dziecko doświadcza zbytniego nasilenia bodźców zewnętrznych co powoduje chęć ucieczki i zamknięcia się w swojej rzeczywistości. Dziecko w zaawansowanym stadium nałogu może stracić ochotę i stronić od ciekawych form aktywności, może to zaburzać podstawowe czynności dnia codziennego i kontakty społeczne.
Jeżeli obserwujemy, że masturbacja nie ustaje warto sprawdzić czy dziecku nie towarzyszą dolegliwości zdrowotne takie jak stany zapalne związane ze swędzeniem okolic intymnych bądź inne przyczyny medyczne związane np., układem ruchu – z nogami. Warto wtedy udać się do pediatry, psychologa, seksuologa.
Jak powinni zareagować rodzice? Przede wszystkim nie reagować zakazem, niezadowoleniem, nie robić wokół tego zdarzenia nadmiernego hałasu. Takie zachowania wzmacniają jedynie masturbację, dziecko doznaje stresu, zapamiętuje to jako coś złego. Nadmierne zainteresowanie i zakazy mogą spowodować utrwalenie masturbacji. Jeżeli masturbacja występuje często warto zastanowić się i poobserwować jaka może być przyczyna takiego zachowania. Czy dziecko doświadcza silnych przeżyć, czy jest nerwowe, być może jest silnie pobudzane, czy wie jak może się wyciszyć w inny sposób, czy ma wsparcie w dorosłych?
Zachowania orientacyjne mają na celu zdobycie wiedzy na temat różnic płciowych u rówieśników i osób dorosłych. Dzieci oglądają swoje narządy, czasem porównują z rówieśnikami, rozmawiają między sobą w ich dziecięcy sposób. Zdarza się, że podglądają dorosłych, inne dzieci, zwierzęta podczas czynności higienicznych, na basenie.
Zachowania interakcyjne to przede wszystkim dziecięce zabawy o tematyce seksualnej np. zabawa „w dom”, „w mamę i tatę”, „w doktora”. Rolą takich zabaw jest poznanie, przyjemność i stymulacja seksualna podczas czasu spędzonego z innymi dziećmi. Niekiedy zabawy tego typu mogą pełnić nie tylko funkcję poznawczą ale być sposobem na odreagowanie sytuacji traumatycznych, które rozładowują napięcia. Warto być czujnym i udzielić wtedy dziecku pomocy.
Zachowania twórcze przejawiają się w dziecięcej sztuce, mogą to być rysunki np., nagich postaci, lepienie z plasteliny, wiersze o treściach seksualnych bądź wypowiadanie wulgaryzmów. Powodem takich zachowań może być zwrócenie na siebie uwagi osób dorosłych, zbadanie ich reakcji bądź zaspokojenie swojej ciekawości tematyką seksualną.
Rodzice powinni przybliżać dzieciom tematykę seksualności już na poziomie przedszkola. Zazwyczaj mimo pełnej świadomości, czują się niekompetentni i skrępowani do wypełnienia swojej roli.
Przekazywanie treści seksualnych powinno być dostosowane do wieku dziecka. Oto kilka zebranych treści, z którymi dzieci w wieku przedszkolnym powinny być zaznajomione:
Co przedszkolak powinien wiedzieć o budowie ciała:
- Każda część ciała ma nazwę i czemuś służy.
- Dziewczynki i chłopcy mają większość takich samych części ciała, z wyjątkiem kilku.
- Chłopcy mają penis/członek i mosznę.
- Dziewczynki mają wargi sromowe, pochwę/waginę i łechtaczkę.
Co przedszkolak powinien wiedzieć o prokreacji:
- Aby dziecko pojawiło się na świecie, potrzebna jest zarówno kobieta, jak i mężczyzna.
- Dzieci rosną w ciele kobiety w specjalnym miejscu zwanym macicą.
- Tylko kobieta może być w ciąży i urodzić dziecko, ale mężczyzna też jest potrzebny do jego powstania.
- Mamy karmią swoje dzieci mlekiem z piersi lub z butelki.
- Dziewczynki będą w przyszłości mamami, a chłopcy tatusiami.
- Dzieci są „owocami miłości mamy i taty”
Co przedszkolak powinien wiedzieć o przyjaźni i uczuciach:
- Przyjaciele razem się bawią i sobie pomagają.
- Dziewczynki i chłopcy mogą się razem przyjaźnić.
- Niektóre dzieci mają wielu przyjaciół, inne tylko kilku.
- Mówiąc komuś, że nie może się z tobą bawić, prawdopodobnie ranisz jego uczucia.
- Ludzie doświadczają różnych uczuć: mogą być szczęśliwi, smutni, zdenerwowani, podekscytowani, czuć się samotni, skrzywdzeni, zawstydzeni, wściekli.
- Sprawianie radości innym, sprawia radość nam samym.
- Złość nie jest niczym złym, ale nie wolno przy tym ranić innych.
- Każdy się czasem boi.
- Słowa opisują uczucia, ale też je wyrażają.
- Dobrze jest mówić bliskim osobom o swoich uczuciach.
- Miłość to uczucie szczęścia i troski związane z daną osobą, które czujemy w sercu.
- Inna jest miłość dziecka do rodziców, pozostałych członków rodziny, przyjaciół i zwierząt, a także rodziców do swoich dzieci oraz kobiety i mężczyzny.
Co przedszkolak powinien wiedzieć o zabawie seksualnej:
- Dotykanie własnych intymnych części ciała zazwyczaj jest przyjemne.
- Dzieci interesują się wzajemnie własnymi ciałami, często się dotykają, przytulają i całują.
- Nie powinno się dotykać, przytulać i całować kogoś, kto nie ma na to ochoty.
- Twoje ciało jest twoją własnością.
- Masz prawo decydować, czy inne dziecko może cię dotykać podczas zabawy lub innej sytuacji.
- Kiedy bawicie się w domu lub na dworze, wszyscy powinni być ubrani.
Artykuł na podstawie: „M. Biała Przedszkolaki, co każdy rodzic i nauczyciel wiedzieć powinien”
Psycholog – Monika Biełag
